Kim naprawdę jesteś? Wirtualna tożsamość w świecie nastolatków
Ile razy zdarzyło mi się w gabinecie usłyszeć: „W realu jestem cichy, ale w internecie? Tam jestem sobą!”. To zdanie, z pozoru niewinne, kryje w sobie sedno jednego z największych wyzwań współczesnej psychologii rozwoju – budowania tożsamości w świecie, w którym granice między offline a online stają się coraz bardziej płynne. Kim jesteśmy w sieci? Czy nasza tożsamość z Instagrama, TikToka czy z gier online to nadal „my”, czy może starannie wykreowany awatar?
Cyfrowa autoprezentacja i jej psychologiczne mechanizmy
Nastolatek od zawsze szukał odpowiedzi na pytanie: „Kim jestem?”. Dziś ten proces jest
bardziej złożony, bo odbywa się na wielu płaszczyznach jednocześnie. Internet, media
społecznościowe i gry online to swoiste laboratoria tożsamości, w których młodzi ludzie
mogą eksperymentować z różnymi rolami. Ten proces, nazywany w psychologii
autoprezentacją, polega na świadomym kształtowaniu wizerunku, który chcemy przedstawić innym.
Tożsamość wirtualna nie jest jednolita. Nastolatek może być popularnym influencerem na Instagramie, poważnym graczem w grze MOBA czy anonimowym obserwatorem na
Reddicie. Każda z tych platform oferuje inne narzędzia do budowania „ja”. Awatary w grach online pozwalają na testowanie odmiennych cech, wyglądu czy nawet płci, co może być cennym doświadczeniem w poszukiwaniu własnej drogi. Profile w mediach
społecznościowych to z kolei starannie wyselekcjonowane portfolio sukcesów, pięknych
zdjęć i dowcipnych komentarzy. Jak podkreślał prof. Philip Zimbardo, media te dają
niespotykane wcześniej możliwości testowania różnych wizerunków społecznych, a przy tym pozwalają na natychmiastową weryfikację reakcji otoczenia, co może prowadzić do zmiany strategii autoprezentacji [1]. To właśnie to zjawisko – budowanie wirtualnej tożsamości – może zarówno wspierać, jak i poważnie zagrażać zdrowiu psychicznemu.
Szansa i zagrożenie: dwie strony wirtualnego życia
To, co kiedyś było domeną jedynie marzeń czy fantazji, dziś staje się realne w przestrzeni cyfrowej. Młodzi ludzie w internecie często odnajdują wsparcie i poczucie przynależności do grupy. Dyskutują na forach o swoich problemach, dzielą się pasjami (od gier po sztukę) i nawiązują wartościowe relacje z osobami, które w „realu” trudno byłoby im spotkać. To także miejsce, gdzie nieśmiali, wycofani nastolatkowie mogą poczuć się pewniej, rozwinąć kreatywność i eksperymentować z własnymi zainteresowaniami. Niestety, ten sam świat skrywa poważne pułapki. Jedną z nich jest presja perfekcjonizmu, która prowadzi do ciągłego porównywania się z innymi. Media społecznościowe pełne są wyidealizowanych obrazów: wiecznie uśmiechniętych twarzy, perfekcyjnych ciał i wakacji w egzotycznych miejscach. Takie treści, jak wynika z badania naukowców z University of Pennsylvania, mogą prowadzić do zaniżonej samooceny i poczucia niedopasowania, a w konsekwencji do rozwoju zaburzeń obrazu ciała [2]. Co więcej, wirtualny świat, choć daje poczucie bliskości, może też być źródłem ogromnego cierpienia. Cyberbullying, czyli przemoc psychiczna w sieci, jest zjawiskiem, które dotyka coraz więcej młodych ludzi. Raport UNICEF z 2019 roku wskazał, że co trzeci młody człowiek na świecie padł ofiarą cyberprzemocy [3]. Anonimowość lub poczucie bezkarności sprawia, że hejterzy są bardziej agresywni, a ofiary czują się osamotnione i bezradne. W skrajnych przypadkach wirtualne życie może prowadzić do uzależnień, gdzie ucieczka w świat gier czy mediów społecznościowych staje się sposobem na radzenie sobie z problemami w realu.
Jak budować tożsamość, która wspiera? Wskazówki dla młodych i rodziców
Budowanie tożsamości w wirtualnym świecie to nieunikniony element dorastania w XXI
wieku. Kluczem jest świadomość. Jako psycholog, widzę, że nie chodzi o to, by odciąć się od internetu, ale by nauczyć się go mądrze używać.
Wskazówki dla młodych ludzi:
- Bądź autentyczny. Pamiętaj, że wirtualny świat to tylko część twojej tożsamości. Nie
musisz być idealnym. Pozwól sobie na błędy i pokaż swoje prawdziwe emocje. - Wybieraj świadomie. Decyduj, kogo i co obserwujesz. Wirtualna przestrzeń, którą
tworzysz, ma ogromny wpływ na twoje samopoczucie. Unfollow to potężne narzędzie,
które może chronić twoje zdrowie psychiczne. - Dbaj o równowagę. Znajdź czas na aktywności offline – spotkania z przyjaciółmi,
hobby, sport. Twoje realne życie jest tak samo, a może nawet bardziej, wartościowe
niż to wirtualne.
Wskazówki dla rodziców: - Bądźcie ciekawi, a nie oceniający. Zamiast krytykować, spróbujcie zrozumieć świat
swoich dzieci. Zapytajcie, w co grają, jakie profile obserwują, co im się podoba w
wirtualnym świecie. - Ustalcie zasady, ale nie zakazy. Zamiast totalnego zakazu korzystania z mediów
społecznościowych, stwórzcie wspólnie zasady dotyczące czasu i sposobu ich
używania. - Bądźcie wzorem. Dzieci obserwują wasze nawyki. Pokażcie im, że smartfon nie musi
być włączony 24/7.
Wirtualna tożsamość to fascynujący, ale i wymagający temat. To, kim jesteśmy w sieci,
odzwierciedla nasze realne lęki, marzenia i pragnienia. Pamiętajmy, że nasz awatar na
Instagramie to tylko jedna z wielu warstw, która nas buduje. Prawdziwa tożsamość tkwi w nas
samych, a to, jak ją kształtujemy, zależy od nas. Wirtualny świat to narzędzie – używajmy go
mądrze, by wspierał nasz rozwój, a nie go hamował.
Przypisy:
[1] Zimbardo, P. (2007). Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło? Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN. (Książka ta szeroko omawia zjawisko anonimowości w sieci i jej wpływ na zachowania, co jest podstawą dla autoprezentacji w wirtualnym świecie).
[2] Hunt, M. G., Marx, R., Lipson, C., Young, J. (2018). No More FOMO: Limiting Social
Media Decreases Loneliness and Depression. Journal of Social and Clinical Psychology,
37(10), 751–768. (Badanie, które bezpośrednio powiązało ograniczenie czasu spędzanego na mediach społecznościowych ze zmniejszeniem poczucia samotności i depresji, co pośrednio wskazuje na negatywny wpływ na obraz siebie).
[3] UNICEF. (2019). Międzynarodowy raport UNICEF na temat cyberprzemocy.
Dostępny na stronie internetowej UNICEF: www.unicef.org. (Raport podaje globalne
statystyki i analizuje problem cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży).
Ważne: Pamiętaj, że ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i psychoedukacyjny. Nie stanowi on porady medycznej ani psychologicznej i nie zastępuje profesjonalnej, indywidualnej konsultacji ze specjalistą. Jeśli przeżywasz kryzys, skontaktuj się z psychologiem, psychiatrą lub zadzwoń na telefon zaufania.